Bugün birçok ülke, Merkez Bankası Dijital Para Birimi (CBDC) projeleriyle geleceğin dijital ekonomisini inşa etme yarışında yer alıyor. CBDC’ler ekonomideki dijitalleşmenin daha ileri bir boyuta taşınmasını sağlıyor. Devletler CBDC’ler sayesinde klasik finansal işlemlerinin maliyetini optimize ederken buna ek olarak işlem süreçlerini daha hızlı ve güvenli hale getirebiliyor. Yükselen dijital para trendi karşısında Türkiye de bu küresel yarışta yer almak için önemli adımlar atıyor. Peki, bu dönüşüm globalde nasıl bir yolculuğun parçası ve bizi nereye götürecek?
Bu yazıda neler var?
Merkez Bankası Dijital Para Birimi (CBDC) Nedir?
Merkez Bankası Dijital Para Birimleri (CBDC), merkez bankaları tarafından çıkarılan ve ülkelerin kendi ulusal para birimlerinin blokzincir teknolojisi üzerindeki dijital versiyonu olarak kabul edilen kripto para birimidir.
CBDC Ne İşe Yarıyor?
CBDC’lerin ortaya çıkması özellikle hızlı güvenli ve şeffaf bir yapıda olması ile öne çıkıyor. Dijitalleşen finans işlemleri hem daha az maliyetli hem de kolay bir yöntem ile verimlilik sağlıyor.
Amerika Birleşik Devletleri (ABD) merkezli düşünce kuruluşu Atlantic Council’in verilerine göre Mayıs 2020 yılında sadece 35 ülke tarafından ilgi gören dijital paralar Ekim 2024 itibari ile 134 ülkenin merkez bankası merkez bankası tarafından ilgi görüyor.
Bunlardan Bahamalar, Jamaika ve Nijerya ise tamamen CBDC operasyonu başlatan ülkeler olarak karşımıza çıkıyor.
Büyük Ekonomilerin CBDC Yarışı
Amerika Birleşik Devletleri
ABD’nin CBDC konusundaki yaklaşımı, temkinli ve aşamalı bir ilerlemeye dayanıyor. FED, bugüne dek bu konuda geniş bir paydaş ağıyla çalışarak, CBDC’nin olası etkilerini dikkatlice değerlendirirken kapsamlı bir araştırma süreci yürütmektedir. CBDC çıkarılması için Kongre’nin yetkilendirmesi ve yürütme organının açık desteği gerekiyor. dolayısıyla süreç kontrollü ve politik onaya bağlı bir ilerleyiş izlemekte. Kendi döneminde ülkesini bir kripto üssü haline getirme sözü veren Trump’ın bu alandaki adımları merakla bekleniyor.
Çin
Çin Merkez Bankası dijital para kullanımını 1.5 milyarlık ülkeye yaymayı amaçlıyor. 2020 yılında oluşturulan e-CYN adlı uygulamayı indiren kullanıcılar firmaların tarayabileceği bir QR kod ile ödeme işlemi yapabiliyor. Şu anda Kasım 2024 itibarıyla e-CNY (dijital Çin yuanı) pilot uygulaması, Çin’in 17 eyaletindeki 26 farklı şehirde hayata geçirilmiş durumda. Bu dijital para birimi, büyük alışveriş merkezlerinden süpermarketlere, zincir restoranlardan otomatlara kadar geniş bir alanda ödeme yöntemi olarak kabul ediliyor. Ayrıca, Çin’in en popüler dijital platformları olan DiDi, Meituan, Ctrip gibi uygulamalarla entegrasyon sağlanmış olup, WeChat Pay ve Alipay gibi ödeme sistemleriyle de uyumlu çalışıyor. Temmuz 2024’te, e-CNY’nin kullanımındaki kişisel cüzdan sayısı 180 milyona ulaşırken, pilot bölgelerdeki toplam işlem hacmi 7,3 trilyon RMB’yi (yaklaşık 1 trilyon ABD doları) aştı. Dijital yuan ayrıca, akıllı sözleşmeler alanında da önemli bir ilerleme kaydetti ve Eylül ayı itibarıyla 346.000 işlem gerçekleştirildi. Bu işlemlerin toplam değeri ise 57 milyar RMB’yi buldu.
Avrupa Birliği
Avrupa Merkez Bankası tarafından Euro bölgesinde nakdin yerine ödeme yapmak için kullanılmak üzere Temmuz 2021’de dijital Euro projesi başlatıldı. Haziran 2024’te projeye ilişkin “AB’nin şu anda pazarı büyük ölçüde domine eden, Avrupa dışı özel ödeme sağlayıcılarına olan bağımlılığını azaltacak.” açıklaması yapıldı. Proje kapsamında Avrupa Merkez Bankası’nın Ekim 2025’te ise uygulama kararının vermesi bekleniyor.
İngiltere
İngiltere Merkez Bankası (Bank of England), dijital sterlin çıkarma projesi olan ‘BritCoin’ üzerinde çalışmalarına devam ediyor. Bu dijital para birimi, banknotların dijital bir versiyonu gibi işlev görecek; nakit ve mevcut banka mevduatlarının yanında yer alacak. Proje şu anda tasarım aşamasında ve önümüzdeki 2-3 yıl içinde teknoloji ve politika gereksinimleri değerlendirilecek.
Türkiye’de Dijital Lira Çalışmaları Devam Ediyor
Blockzincir teknolojisi kullanılarak geliştirilen CBDC’ler kapsamında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) çalışmaları da devam ediyor. Merkez Bankası’nın 29 Aralık 2022 tarihli 2022-55 sayılı Dijital Türk Lirası Kullanımına İlişkin Basın Duyurusunda; Dijital Türk Lirası Projesi’nin birinci faz çalışmaları kapsamında kullanıcı deneyimi ve sistem performansı ölçülerek, dijital para kullanımının teknik ve işlevsel yönleri değerlendirildi.
Birinci faz kapsamında TCMB, kendi bünyesinde Ar-Ge çalışmaları yaptığını ve Dijital Türk Lirası İş Birliği Platformu paydaşları ile iş birliği içerisinde projeyi ilerlettiğini duyurdu. Bu fazın sonuçları, Aralık 2023’te yapılan testlerden elde edilen bulgulara dayalı olarak hazırlanan “Birinci Faz Değerlendirme Raporu” ile kamuoyuna açıklandı.
Türk lirasının birbiriyle dönüşümünün mümkün olacağı belirtilerek, raporda dijital Türk lirasının bankadaki mevduatla dönüşümünün mümkün olacağı vurgulandı. Ayrıntılar ise şu şekilde:
- Mevduat, ATM’ler veya şubeler aracılığıyla nakde çevrilebileceği gibi, dijital Türk lirasına da dönüştürülebilecek ve bu dönüşüm anında yapılabilecek.
- Dijital para sistemi, bu dönüşümleri sağlamak için mobil uygulamalar, bankacılık sistemleri ve ATM’lerle entegre olacak.
- Gelecek dönemde, dijital para biriminin teknolojik, ekonomik ve hukuki altyapıları üzerinde de çalışmalar yapılacak.
- Bu süreçlerin tamamlanmasının ardından, dijital Türk lirasının yaygınlaştırılması ve ülke genelinde kullanıma sunulması planlanıyor.
- TCMB’nin Aralık 2024’te “İkinci Faz Değerlendirme Raporu” yayımlanma olasılığı takip ediliyor.
CBDC Yeniliği Neden Yükselen Bir Trend?
Dijital paraların kullanıma başlanması ile beraber dijital ödemelerin yayınlaşması ve nakitsiz işlemlerin çoğalması, yeni bir küresel finansal sistemin kapılarını açacak. Örnek olarak CBDC’lerin arasında oluşturulacak köprüler ile döviz işlemlerinin yapılması kolaylaşacak ve böylece ticaret ödemeleri daha basit hale gelecek.
CBDC’lerin kullanımı pandemiler savaşlar gibi öngörülemeyen dönemlerde işlem hızlarının arttırılması, maliyetlerinin azalması demektir. Böylece yeni pandemilerin gelmesi ülkeler arasındaki ekonomiyi daha az etkileyecek ve fiziki paraların kullanımındaki zorlukları ve ülkeler arasındaki para transferlerinin yarattığı operasyonel zaman kaybını da bitirecektir.
Ancak klasik finansın dijitalleşmesinin yani CBDC kullanımının özellikle bankacılık sektörüne olumsuz etkiler yaratabilir. Kullanıcıların artık CBDC cüzdanında para tutmayı tercih etmesi ticari bankalarda mevduatın azalmasına yol açabilir ve büyümeyi engelleyebilir. Bu açık bir dosya olarak çalışmaların önünde dururken CBDC’lerin etkin bir şekilde çalışabilmesi, uluslararası standartların geliştirilmesini ve gelişmiş bir teknolojik altyapıyı gerektirir.
Sonuç: CBDC’ler Küresel Ekonomide Belirleyici Güç Olabilir mi?
Dijital paraların kullanımının daha hızlı, şeffaf ve az maliyetli olması en büyük avantajları arasında yer alıyor. Bu teknolojiler, sadece ödeme yöntemlerini dönüştürmekle kalmayacak, aynı zamanda ülke ekonomilerine rekabet avantajı da sağlayacak.
CBDC’ler, küresel finansın dijitalleşme sürecini hızlandırırken, ülkeler için yalnızca bir ödeme aracı değil, aynı zamanda stratejik bir güç haline geliyor.
Dolayısıyla dünya genelinde dijital paralar üzerinde yapılan çalışmalar da CBDC’lerin gelecekteki finansal sistemin bel kemiğini oluşturabileceğine işaret ediyor. Türkiye de Dijital Türk Lirası Projesi ile bu alanda önemli adımlar atmakta ve ekonomisini dijital dönüşüme hazırlıyor. Türkiye’nin bu alandaki atılımları, hem yerel ekonomiyi güçlendirmek hem de küresel finansal arenada aktif bir rol oynamak için bir fırsat sunuyor.
Serbest Kürsü / Nilüfer Şener
