Bugünün yatırım dünyasında “meme coin” nasıl tartışmalı bir alan ise, 1980’lerde Wall Street için aynı etkiyi junk bond (çöp tahvil) yarattı. Bugün “meme coin” terimi, temeli olmayan ama yüksek getiri vaadiyle yatırımcıları cezbeden kripto paraları tanımlamak için kullanılıyor. Düşük kredi notlu bu tahviller, dönemin finansal atmosferinde sadece alternatif bir yatırım aracı değil, aynı zamanda sistemin sınırlarını zorlayan bir fenomendi. O dönem ABD finans sisteminde yaşanan gelişmeler, junk bond piyasasını kısa sürede büyüttü. Şimdi yakından bakalım; işte 1980’lerin meme coin’i: junk bond çılgınlığı…
Bu yazıda neler var?
Junk Bond Nedir?
“Junk bond” terimi, kredi derecelendirme kuruluşları tarafından “yatırım yapılabilir” seviyenin (investment grade) altında not verilen tahviller için kullanılır. S&P ve Fitch’e göre bu sınır BBB–, Moody’s’e göre Baa3 seviyesidir. Altındaki tüm dereceler “spekülatif” veya “çöp” olarak sınıflandırılır. Yüksek risk içerdiği için bu tahviller genellikle yüksek faiz getirisi sunar. 1980’lerde piyasaya sürülen yüksek faizli ama düşük kredi notuna sahip tahviller, yatırım dünyasının dışlanmışlarıydı. Ancak dışlanmış olmak, alınıp satılmalarını engellemedi. Aksine, onları daha cazip hale getirdi. Çünkü herkes onların batacağını düşündüğünde, birkaç kişi onlardan servet yaptı.
1980’ler: Finansal Zemin Kayarken
1970’lerin sonunda ABD ekonomisi stagflasyonla mücadele ederken, Paul Volcker başkanlığındaki ABD Merkez Bankası, enflasyonu dizginlemek amacıyla faizleri agresif biçimde artırdı. 1981’de ABD’de politika faizi %20’ye kadar çıktı. Bu yüksek faiz ortamında, krediye erişim zorlaştı.
Yatırım yapılabilir seviyenin altındaki şirketler borçlanmak için Wall Street’e yöneldi. Ancak bu şirketlerin tahvilleri, klasik yatırımcılar tarafından “istenmeyen” olarak görülüyordu. Drexel Burnham Lambert yatırım bankasında görev yapan Michael Milken, bu tahvillerin yalnızca riskli değil aynı zamanda stratejik fırsatlar sunduğunu savunarak yepyeni bir piyasaya dikkat çekti. Milken’in stratejisi, düşük notlu şirketlerin finansal olarak “yeniden yapılandırılabileceği” fikrine dayanıyordu. Bu yaklaşım, kısa sürede Wall Street’te büyük ilgi gördü.
Junk Bond Piyasasının Büyümesi
1983-1987 yılları arasında ABD’de junk bond piyasasının büyüklüğü yaklaşık 150 milyar dolardan 190 milyar dolara çıktı. Bu tahviller, özellikle kaldıraçlı satın almalar (leveraged buyouts – LBO) yoluyla şirket alımlarında kullanıldı. Bu dönemde RJR Nabisco, Beatrice Foods, Safeway ve Federated Department Stores gibi büyük şirketlerin satın alımları junk bond piyasası üzerinden finanse edildi.
Yüksek getiri arayışında olan yatırımcılar, kredi notu düşük şirketlerin ihraç ettiği bu tahvillere yöneldi. Ancak piyasada bu gelişmeyle birlikte kredi risklerinin göz ardı edildiği, finansal analiz süreçlerinin yerini “yüksek faiz getirisi” beklentisinin aldığı eleştirileri yükseldi.
Temerrüt Dalgası ve Finansal Sarsıntı
1989 yılında başlayan ve 1990’a kadar devam eden temerrüt dalgası, junk bond piyasasının kırılgan yapısını ortaya çıkardı. Çok sayıda şirket, tahvil vadesi geldiğinde borcunu ödeyemedi. Bu gelişmeler, sistemik risk endişelerine yol açtı.
Aynı dönemde Michael Milken, içeriden bilgi alarak işlem yapmak ve menkul kıymet dolandırıcılığı gibi suçlamalarla yargılandı ve 1990’da hapis cezası aldı. Bu süreçte Drexel Burnham Lambert yatırım bankası iflas etti. Yaşananlar, piyasa aktörleri ve regülatörler nezdinde, finansal inovasyon ile aşırı risk alma davranışı arasındaki denge tartışmasını yeniden gündeme getirdi.
2020’lerde aynı senaryo yeniden sahnelendi. Bu kez Wall Street değil, Reddit, Discord ve X üzerinden. Teknik dokümantasyonu olmayan, arkasında şirket dahi bulunmayan coin’ler günler içinde 10 kattan fazla değer kazandı. Kimileri yalnızca bir köpeği simgeliyordu; ama bazıları için o köpek Lamborghini demekti.
Günümüzde Junk Bond Piyasasının Durumu
Günümüzde junk bond piyasası, daha kurumsal ve düzenlenmiş bir yapıdadır. Bu tahviller, çoğunlukla tezgâh üstü (OTC) piyasalarda işlem görür ve profesyonel yatırımcılara yöneliktir. Ancak bireysel yatırımcılar, yüksek getirili tahvil piyasasına ETF (Exchange Traded Fund) ve yatırım fonları aracılığıyla dolaylı olarak erişebilmektedir.
En bilinen ETF’ler arasında iShares iBoxx Dolar High Yield Corporate Bond ETF (HYG) ve SPDR Bloomberg High Yield Bond ETF (JNK) yer alır. Bu fonlar, kredi notu düşük şirketlerin tahvillerinden oluşan sepetleri içerir ve bu sayede yatırımcılara çeşitlendirilmiş bir risk profili sunar.
Çöp tahvil yatırımcısı 1985’te elinde bilanço taşırdı; meme coin yatırımcısının 2025’te elinde ekran görüntüsü var. Ama ikisi de aynı dürtüyle hareket ediyor: sistemin dışında kalarak sistemin sunduğu getiriden fazlasını elde etmek.
Bir Finansal Fenomen Olarak Junk Bond
1980’lerin junk bond çılgınlığı, finans tarihinde spekülatif enstrümanların ne kadar hızlı büyüyebileceğini ve aynı hızla nasıl çözülebileceğini gösteren önemli bir örnek olarak kayda geçmiştir. Yüksek faiz getirisi vaadiyle yatırımcı ilgisini çeken, ancak temelinde ciddi risk unsurları barındıran bu tahviller, günümüz finansal piyasalarındaki benzer enstrümanlara dair değerlendirmeler yapılırken önemli bir referans noktası olmaya devam etmektedir.
Sonuç: Meme Coin’ler 2020’lerin Junk Bond’ları Olacak mı?
Şimdilerde tıpkı “çöp” tahviller gibi, meme coin’ler de zamanla “meme” yaftasını aşmak istiyor. Bugün bazı altcoin projeleri teminatlı borçlanma sistemlerine, DAO’lara veya oyun ekonomilerine entegre oluyor. Çöp tahviller de zamanla ETF’lere, emeklilik fonlarına ve kredi piyasasının merkezine yerleşmişti. Her ikisi de kısa süreli “rasyonel çılgınlık” döneminin ürünleri. Peki meme coin’ler sonsuza dek meme mi kalacak? Bu sorunun yanıtı, çöp tahvillerin hikayesi ile benzeşebilir.
